بختک پدیده ای موسوم به فلج خواب و دلایل علمی آن

فلج خواب یا بختک نوعی اختلال خواب است و حالتی است که در هنگام بیدار شدن یا خوابیدن ، فرد آگاه است اما قادر به حرکت و صحبت کردن نیست. در طول فلج یا بختک ممکن است فرد چیزهایی را بشنود، احساس کند یا ببیند که وجود ندارند. این اغلب باعث ترس می‌شود و معمولا کمتر از چند دقیقه به طول می‌انجامد. بختک ممکن است یکبار اتفاق بیفتد یا تکرار شود.

عده‌ای از مردم معتقدند که فلج دلیلی ماورایی دارد، رایج‌ترین باور در ایران وجود موجودی به نام بختک است که بنابر باورهایی، بختک نوعی جن می‌باشد و با نشستن روی سینه‌ی اشخاص باعث می‌شود که آن‌ها نتوانند تکان بخورند. در این مطلب سعی داریم به بررسی دلیل علمی ‌بختک بپردازیم.

بختک (فلج خواب)

این وضعیت ممکن است در کسانی که مبتلا به نارکولپسی هستند اتفاق بیافتد. این وضعیت می‌تواند با بی‌خوابی‌های زیاد، استرس روانی یا چرخه‌های غیرطبیعی خواب ایجاد شود .

روش‌های درمانی کمی ‌برای فلج مطالعه شده است، مردم اطمینان یابند که این موضوع شایع است و جدی نیست. گزینه‌هایی که ممکن است در مورد فرد مورد آزمایش قرار گیرند شامل بهداشت خواب، درمان رفتاری-شناختی و مصرف داروهای ضد‌افسردگی است .

بین 8 تا 50 درصد افراد در برخی از زمان‌ها فلج را تجربه می‌کنند. حدود 5 درصد از مردم به صورت منظم برایشان این موضوع اتفاق می‌افتد. میزان وقوع آن در مردان و زنان به طور مساوی است.

در نظرسنجی‌ها از کانادا، چین، انگلستان، ژاپن و نیجریه، 20 تا 60 درصد افراد گزارش کرده‌اند که حداقل یک بار در طول زندگی خود، فلج خواب را تجربه کرده‌اند. تقریبا 36٪ از جمعیتی که فلج را تجربه کرده‌اند، آن را بین 25 تا 44 سالگی پشت سرگذاشته‌اند.

فلج خواب یا بختک نوعی اختلال خواب است و حالتی است که در هنگام بیدار شدن یا خوابیدن ، فرد آگاه است اما قادر به حرکت و صحبت کردن نیست. در طول فلج خواب یا بختک ممکن است فرد چیزهایی را بشنود، احساس کند یا ببیند که وجود ندارند. این اغلب باعث ترس می‌شود و معمولا کمتر از چند دقیقه به طول می‌انجامد. بختک ممکن است یکبار اتفاق بیافتد یا تکرار شود.

علائم و نشانه‌های بختک (فلج خواب)

علامت مرکزی بختک این است که فرد قادر به حرکت در طول بیداری نیست.

دیدن تصاویر، آواز خواندن، صدای جیر جیر و صداهای وزوز در طول فلج معمولا شنیده شده است. صداهای دیگر مانند زمزمه‌ها و سر و صدای زیاد نیز معمولا تجربه می‌شود. این علائم معمولا با احساسات شدید مانند ترس و وحشت همراه است. افراد احساس می‌کنند که نیرویی آنها را از رختخواب می‌راند یا تحت فشار قرار می‌دهد، بی حس هستند و یا ارتعاشاتی در حال عبور از بدنشان است.

فلج ممکن است شامل حالت هیپنوتیزم باشد، یعنی مانند یک موجود فوق طبیعی که فرد را وحشت‌زده می‌کند و همراه با احساس فشار روی قفسه سینه و مشکل تنفس است . مثال دیگری از وهم و خیال در فلج ، شامل یک شخصیت سایه‌ای خطرناک است که وارد اتاق می‌شود یا از پنجره خارج می‌شود، در حالی که فرد فلج شده است و قادر به واکنش نیست.

دلیل ایجاد بختک (فلج خواب)

فلج خواب یا بختک ، همپوشانی نامطلوب REM و مراحل بیداری است. در طی مرحله حرکات سریع چشم (REM)، یعنی مرحله‌ای که رؤیا‌بینی در آن روی می‌دهد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و عضلات حرکت دهنده تخم چشم) را متوقف می‌سازد، تا شما رویاهای خود را برون‌ریزی نکنید. یعنی مثلا وقتی دارید می‌بینید که در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن کنید. هنگامی‌که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدد کنترل عضلات را به دست می‌گیرد. اما گاهی اوقات مشکلی که پیش می‌آید این است که قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست بگیرد تا عضلات از حالت فلج بودن خارج شوند، شما هشیاری خود را باز می‌یابید که نتیجه‌ی آن احساس هراس‌آور فلج بودن بدنتان یا همان بختک است.

نقطه‌ی مقابل این عارضه زمانی است که مغز در برخی افراد در مرحله‌ی رویابینی انتقال سیگنال به سوی عضلات اسکلتی را متوقف نمی‌کند و باعث می‌شود فرد هنگام رؤیا دیدن دست‌ها و پاهای خود را تکان دهد یا در موارد شدیدتر دچار خوابگردی شود.

البته این حالت فلج کامل نیست؛ استفاده از ردیاب EOG نشان می‌دهد که حرکات چشم در این شرایط امکان پذیر است؛ با این حال فرد مبتلا به بختک  قادر به صحبت نمی‌باشد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که اختلال در الگوهای منظم خواب می‌تواند باعث وقوع فلج شود، زیرا مشکل REM معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که در الگوهای خوابیدن افراد اختلال ایجاد شود.

فیزیولوژی REM و علائم جسمی‌ همراه با آگاهی از  فلج شدن فرد، می‌تواند علایم مختلف روانی را در فلج خواب ایجاد کند و باعث شود که واکنش‌های افراد از جمله ترس و نگرانی‌های آنان در مورد این حمله تشدید ‌شود. در نتیجه، هنگامی‌که فرد تلاش می‌کند تا از فلج خواب فرار کند، علائم و نشانه‌های جسمی ‌شدیدتر می‌شود و می‌تواند منجر به احساس شدید فشار بر بدن و حتی درد و اسپاسم در اندام‌ها شود.

افزایش ریسک بختک

• کسانی که بطور طاق باز و رو به پشت می‌خوابند بیشتر به بختک دچار می‌شوند.
•  افرادی که برنامه‌ی خواب نامنظم دارند و یا زمان‌های طولانی نمی‌خوابند.
• افرادی که استرس و اضطراب زیادی دارند و آن افزایش می‌یابد.
• ایجاد تغییرات ناگهانی در سبک یا محیط زندگی.
•  مصرف قرص‌های خواب‌آور و آنتی هیستامین‌ها.
• خستگی فیزیکی زیاد.

راه مقابله هنگام رخ دادن بختک (فلج خواب)

• سعی کنید انگشتان دست یا پای خود را تکان دهید.
•  چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبال آن پلک‌ها و سر خود را تکان دهید.
•  سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
• در صورت مشاهده‌ی کسی که دچار فلج  شده است، می‌توان با صدا کردن اسمش یا لمس بدنش او را از این حالت خارج کرد.
• برای جلوگیری از تکرار این حالت می‌توان مقداری آب نوشید. کم آبی بدن، یبوست و اختلالات روده ای نیز ارتباط معنا داری با این عارضه دارند.

تشخیص:

فلج خواب عمدتا از طریق مصاحبه بالینی تشخیص داده می‌شود و مانع اختلالات بالقوه دیگری می‌شود که موجب احساس فلج می‌شود. اختلال عمده ای که برای آن بررسی شده است، بیماری نارکولپسی است که با انجام یک آزمایش ژنتیک برای نارکولپسی می‌توان این دلیل را رد یا تایید کرد.

اعتقاد بر این است که موقعیت قوزکرده موجب تشدید فلج خواب شده و قسمت‌های بیشتری را درگیر می‌کند، زیرا در این موقعیت ، قامت خمیده ممکن است راه هوایی را مختل کند. محیط خواب این دسته از افراد باید از میزان بیشتری اکسیژن برخوردار باشد. تیم تحقیق و توسعه داتیس  ویژگی اکسیژن پلاس در تشک مارگاریتا را به خدمت گرفته است تا پاسخگوی نیاز این دسته افراد باشد.

در حالی که بسیاری از عوامل می‌توانند ریسک بختک را افزایش دهند، می‌توان آنها را با تغییر سبک زندگی تغییر داد. با حفظ یک برنامه منظم و رعایت بهداشت خواب، می‌توان احتمال فلج خواب را کاهش داد. این کمک می‌کند تا افراد با دیدن یک روانشناس آموزش دیده که می‌تواند مکانیزم‌های مقابله‌ای برای استرس را آموزش دهد، مصرف مواد محرک و استرس را در زندگی روزمره کاهش دهند. با این حال، در برخی از موارد فلج شامل یک عامل ژنتیکی است که به این معنی است که در برخی افراد ممکن است فلج اجتناب‌ناپذیر باشد. تمرین مراقبه به طور مرتب ممکن است در جلوگیری از بروز فلج مفید باشد.

راه مقابله هنگام رخ دادن بختک (فلج خواب) :

• سعی کنید انگشتان دست یا پای خود را تکان دهید.
• چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبال آن پلک‌ها و سر خود را تکان دهید.
• سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
• در صورت مشاهده‌ی کسی که دچار فلج شده است، می‌توان با صدا کردن اسمش یا لمس بدنش او را از این حالت خارج کرد.

• منبع:

  https://www.webmd.com/sleep-disorders/guide/sleep-paralysis#1

  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%AC_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%A8