بختک پدیده ای موسوم به فلج خواب و دلایل علمی آن

فلج خواب یا بختک نوعی اختلال خواب است و حالتی است که در هنگام بیدار شدن یا خوابیدن ، فرد آگاه است اما قادر به حرکت و صحبت کردن نیست. در طول فلج یا بختک ممکن است فرد چیزهایی را بشنود، احساس کند یا ببیند که وجود ندارند. این اغلب باعث ترس می‌شود و معمولا کمتر از چند دقیقه به طول می‌انجامد. بختک ممکن است یکبار اتفاق بیفتد یا تکرار شود.

عده‌ای از مردم معتقدند که فلج دلیلی ماورایی دارد، رایج‌ترین باور در ایران وجود موجودی به نام بختک است که بنابر باورهایی، بختک نوعی جن می‌باشد و با نشستن روی سینه‌ی اشخاص باعث می‌شود که آن‌ها نتوانند تکان بخورند. در این مطلب سعی داریم به بررسی دلیل علمی ‌بختک بپردازیم.

فلج خواب چیست؟

اگر تاکنون برای شما اتفاق افتاده باشد که در رختخواب از خواب بیدار شده و بخواهید برخیزید، اما نتوانید، ممکن است دچار اختلال فلج خواب شده باشید. فلج خواب یک عارضه عضلانی است که باعث ضعف و شلی عضلات در هنگام خواب می گردد. این اثر بر روی عضلات، موقتا مانع از حرکت آنها می‌شود.

معمولا این پدیده در لحظه ای که ما به خواب می رویم یا زمانی که بیدار می شویم اتفاق می افتد. این اثر دوره بسیار کوتاهی دارد و می تواند بین یک تا پنج دقیقه طول بکشد. فلج خواب اغلب می تواند با وجود هوشیاری و بیداری کامل فرد، او را بسیار ترسانده و مضطرب کند.

بر اثر این عارضه، نمی توانید عضلات خود را حرکت دهید یا حتی یک کلمه حرف بزنید. با اینکه مشکل است اما بهترین کار این است که آرام باشید و صبورانه منتظر بمانید تا اثر آن به طور طبیعی از بین برود.

همچنین علم توضیح می دهد که این اثر با یک نارسایی کوچک در سیستم عصبی ایجاد می گردد. مغز از حالت خواب بیدار می شود اما به علت ماندن بدن در حالت استراحت عمیق، بدن برای مدت زمان کوتاهی از دستوراتی که مغز می فرستد اطاعت نمی کند. ممکن است این توضیح بیش از حد ساده به نظر برسد. به همین دلیل بیشتر افراد از شنیدن آن خیلی خوشحال نمی شوند.

این وضعیت ممکن است در کسانی که مبتلا به نارکولپسی هستند اتفاق بیافتد. این وضعیت می‌تواند با بی‌خوابی‌های زیاد، استرس روانی یا چرخه‌های غیرطبیعی خواب ایجاد شود .

روش‌های درمانی کمی ‌برای فلج مطالعه شده است، مردم اطمینان یابند که این موضوع شایع است و جدی نیست. گزینه‌هایی که ممکن است در مورد فرد مورد آزمایش قرار گیرند شامل بهداشت خواب، درمان رفتاری-شناختی و مصرف داروهای ضد‌افسردگی است .

بین 8 تا 50 درصد افراد در برخی از زمان‌ها فلج را تجربه می‌کنند. حدود 5 درصد از مردم به صورت منظم برایشان این موضوع اتفاق می‌افتد. میزان وقوع آن در مردان و زنان به طور مساوی است.

در نظرسنجی‌ها از کانادا، چین، انگلستان، ژاپن و نیجریه، 20 تا 60 درصد افراد گزارش کرده‌اند که حداقل یک بار در طول زندگی خود، فلج خواب را تجربه کرده‌اند. تقریبا 36٪ از جمعیتی که فلج را تجربه کرده‌اند، آن را بین 25 تا 44 سالگی پشت سرگذاشته‌اند.

به طور خلاصه میتوان گفت: فلج خواب یا بختک نوعی اختلال خواب است و حالتی است که در هنگام بیدار شدن یا خوابیدن ، فرد آگاه است اما قادر به حرکت و صحبت کردن نیست. در طول فلج خواب یا بختک ممکن است فرد چیزهایی را بشنود، احساس کند یا ببیند که وجود ندارند. این اغلب باعث ترس می‌شود و معمولا کمتر از چند دقیقه به طول می‌انجامد. بختک ممکن است یکبار اتفاق بیافتد یا تکرار شود.

علائم فلج خواب

بختک خواب می تواند بدون هیچ اخطار قبلی در یک فرد سالم اتفاق بیفتد. اگر چه که باید این موضوع را خاطر نشان کرد که این عارضه اثری بر سلامتی فرد ندارد و پدیده نسبتا شایع و معمولی است. بر طبق یک مطالعه صورت گرفته، حدود ۸ درصد از افراد، حداقل یک بار در عمر خود دچار این مشکل شده اند.

در بعضی موارد، فلج خواب مستقیما به افرادی که دچار نارکولپسی (حمله های خواب) هستند مربوط می شود. نارکولپسی یک بیماری غیر شایع است که باعث حمله های ناگهانی خواب می شود که پیش بینی آنها غیر ممکن است.

موارد زیر شایع ترین علائم فلج در خواب می باشند:

• نمی توانید جیغ بکشید و یا صحبت کنید. ذهن شما به خوبی کار می کند اما بدنتان نمی تواند واکنش نشان دهد.
• حس اضطراب یا ترس در اثر فلج شدن
• حس فشار در قفسه سینه و تنفس دشوار
• فرد نسبت به همه چیز آگاهی دارد اما نمی تواند حرکت کند.
• فرد ممکن است این حس را داشته باشد که تشک در حال غرق شدن است. یا دیگر احساسات لمسی عجیب دیگر که فرد آنها را حس می کند ولی در واقع چیزی اتفاق نیفتاده است.

علامت مرکزی بختک این است که فرد قادر به حرکت در طول بیداری نیست. دیدن تصاویر، آواز خواندن، صدای جیر جیر و صداهای وزوز در طول فلج معمولا شنیده شده است. صداهای دیگر مانند زمزمه‌ها و سر و صدای زیاد نیز معمولا تجربه می‌شود. این علائم معمولا با احساسات شدید مانند ترس و وحشت همراه است. افراد احساس می‌کنند که نیرویی آنها را از رختخواب می‌راند یا تحت فشار قرار می‌دهد، بی حس هستند و یا ارتعاشاتی در حال عبور از بدنشان است.

فلج ممکن است شامل حالت هیپنوتیزم باشد، یعنی مانند یک موجود فوق طبیعی که فرد را وحشت‌زده می‌کند و همراه با احساس فشار روی قفسه سینه و مشکل تنفس است . مثال دیگری از وهم و خیال در فلج ، شامل یک شخصیت سایه‌ای خطرناک است که وارد اتاق می‌شود یا از پنجره خارج می‌شود، در حالی که فرد فلج شده است و قادر به واکنش نیست.

دلیل بختک یا فلج خواب

فلج خواب وقتی اتفاق می افتد که برای مدتی اتصال بدن و مغز کمی دچار مشکل می شود. ما معمولا در طول چرخه REM، خواب می بینیم و به علت استراحت عضلات در زمان خواب، بدن می تواند کاملا فلج شود. گلیسین و گابا (گاما آمینو بوتیریک اسید) دو ماده شیمیایی هستند که به تاثیر این فلج کمک می کنند تا در طول شب حرکت نکنیم.

بیدار شدن مغز در میانه چرخه REM  و قبل از اینکه کل فرآیند به اتمام برسد، می تواند علت فلج خواب باشد زیرا عضلات هنوز از دوره استراحت خود ریکاوری نشده اند.

رایج ترین علت علمی بختک (که بر طبق آنچه گفتیم برای بدن خطرناک نیستند) که علل زیادی می توانند باشند، عبارت هستند از:

• تجربه استرس شدید
• تحت فشار زیاد بودن
• خواب ضعیف در شب های پیاپی یا به اندازه کافی نخوابیدن

علت بختک یا فلج خواب ، همپوشانی نامطلوب REM و مراحل بیداری است. در طی مرحله حرکات سریع چشم (REM)، یعنی مرحله‌ای که رؤیا‌بینی در آن روی می‌دهد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و عضلات حرکت دهنده تخم چشم) را متوقف می‌سازد، تا شما رویاهای خود را برون‌ریزی نکنید. یعنی مثلا وقتی دارید می‌بینید که در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن کنید. هنگامی‌که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدد کنترل عضلات را به دست می‌گیرد. اما گاهی اوقات مشکلی که پیش می‌آید این است که قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست بگیرد تا عضلات از حالت فلج بودن خارج شوند، شما هشیاری خود را باز می‌یابید که نتیجه‌ی آن احساس هراس‌آور فلج بودن بدنتان یا همان بختک است.

نقطه‌ی مقابل این عارضه زمانی است که مغز در برخی افراد در مرحله‌ی رویابینی انتقال سیگنال به سوی عضلات اسکلتی را متوقف نمی‌کند و باعث می‌شود فرد هنگام رؤیا دیدن دست‌ها و پاهای خود را تکان دهد یا در موارد شدیدتر دچار خوابگردی شود.

البته این حالت فلج کامل نیست؛ استفاده از ردیاب EOG نشان می‌دهد که حرکات چشم در این شرایط امکان پذیر است؛ با این حال فرد مبتلا به بختک  قادر به صحبت نمی‌باشد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که اختلال در الگوهای منظم خواب می‌تواند باعث وقوع فلج شود، زیرا مشکل REM معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که در الگوهای خوابیدن افراد اختلال ایجاد شود.

فیزیولوژی REM و علائم جسمی‌ همراه با آگاهی از  فلج شدن فرد، می‌تواند علایم مختلف روانی را در فلج خواب ایجاد کند و باعث شود که واکنش‌های افراد از جمله ترس و نگرانی‌های آنان در مورد این حمله تشدید ‌شود. در نتیجه، هنگامی‌که فرد تلاش می‌کند تا از فلج خواب فرار کند، علائم و نشانه‌های جسمی ‌شدیدتر می‌شود و می‌تواند منجر به احساس شدید فشار بر بدن و حتی درد و اسپاسم در اندام‌ها شود. این مورد، مهمترین دلیل علمی بختک در خواب می باشد.

افزایش ریسک بختک

• کسانی که بطور طاق باز و رو به پشت می‌خوابند بیشتر به بختک دچار می‌شوند.
•  افرادی که برنامه‌ی خواب نامنظم دارند و یا زمان‌های طولانی نمی‌خوابند.
• افرادی که استرس و اضطراب زیادی دارند و آن افزایش می‌یابد.
• ایجاد تغییرات ناگهانی در سبک یا محیط زندگی.
•  مصرف قرص‌های خواب‌آور و آنتی هیستامین‌ها.
• خستگی فیزیکی زیاد.

تشخیص:

بختک در خواب ، عمدتا از طریق مصاحبه بالینی تشخیص داده می‌شود و مانع اختلالات بالقوه دیگری می‌شود که موجب احساس فلج می‌شود. اختلال عمده ای که برای آن بررسی شده است، بیماری نارکولپسی است که با انجام یک آزمایش ژنتیک برای نارکولپسی می‌توان این دلیل را رد یا تایید کرد.

اعتقاد بر این است که موقعیت قوزکرده موجب تشدید فلج خواب شده و قسمت‌های بیشتری را درگیر می‌کند، زیرا در این موقعیت ، قامت خمیده ممکن است راه هوایی را مختل کند. محیط خواب این دسته از افراد باید از میزان بیشتری اکسیژن برخوردار باشد. تیم تحقیق و توسعه داتیس  ویژگی اکسیژن پلاس در تشک مارگاریتا را به خدمت گرفته است تا پاسخگوی نیاز این دسته افراد باشد.

در حالی که بسیاری از عوامل می‌توانند ریسک بختک را افزایش دهند، می‌توان آنها را با تغییر سبک زندگی تغییر داد. با حفظ یک برنامه منظم و رعایت بهداشت خواب، می‌توان احتمال فلج خواب را کاهش داد. این کمک می‌کند تا افراد با دیدن یک روانشناس آموزش دیده که می‌تواند مکانیزم‌های مقابله‌ای برای استرس را آموزش دهد، مصرف مواد محرک و استرس را در زندگی روزمره کاهش دهند. با این حال، در برخی از موارد فلج شامل یک عامل ژنتیکی است که به این معنی است که در برخی افراد ممکن است فلج اجتناب‌ناپذیر باشد. تمرین مراقبه به طور مرتب ممکن است در جلوگیری از بروز فلج مفید باشد.

راه مقابله هنگام رخ دادن بختک (فلج خواب) :

• سعی کنید انگشتان دست یا پای خود را تکان دهید.
• چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبال آن پلک‌ها و سر خود را تکان دهید.
• سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
• در صورت مشاهده‌ی کسی که دچار فلج شده است، می‌توان با صدا کردن اسمش یا لمس بدنش او را از این حالت خارج کرد.

آیا فلج خواب خطرناک است؟

اگر چه که بختك يا فلج خواب مشکل خیلی وحشتناکی نیست اما می تواند باعث درد و رنج فرد شود. بنابراین باید علل ایجاد این عارضه و علائم آن را بشناسیم.

شاید شما هرگز چیزی راجع به فلج شدن در خواب نشنیده باشید و شاید هم شنیده باشید. ما در اینجا می خواهیم در مورد این عارضه با شما صحبت کنیم، در مورد اثراتی که روی بدنتان دارد و کارهایی که می توانید انجام دهید تا شاید بتوانید از وقوع آن پیشگیری کنید.

این عارضه واقعا یک بیماری جدی نیست. دانشمندان آن را به عنوان پدیده ای می شناسند که در زمان استراحت بدن و به طور کلی در زمان خواب اتفاق می افتد. دانشمندان این عارضه را در طبقه بندی بین المللی اختلالات خواب، به عنوان پاراسومنیا یا خواب پریشی قرار داده اند‌.

درمان فلج خواب

اگر تاکنون فقط یک بار دچار فلج خواب بختک شده اید، پس چیزی نیست که نگرانش باشید. زیرا هیچ مشکلی برای سلامتی شما ایجاد نمی کند. بیشتر وقت ها هیچ درمان خاصی برای آن وجود ندارد. با این حال در صورت اتفاق دوباره فلج خواب کارهایی هست که باید آنها را انجام دهید:

• اولین چیز اینکه آرام بگیرید و به خود یادآوری کنید که اتفاق بدی نمی افتد و هیچ دلیلی برای وحشت وجود ندارد.
• بدن خود را شل کرده و به مدت چند دقیقه صبورانه منتظر بمانید تا فلج شروع به از بین رفتن کند.
• برای شروع از سرگیری تحرک خود، انگشت های دست و پای خود را کم کم و به تدریج حرکت دهید.
• زمانی که شروع به حرکت دادن قسمت های مختلف بدن می کنید به آرامی از رختخواب بلند شده و آهسته شروع به قدم زدن کنید.

اگر این اتفاق اغلب برای شما می افتد پس با یک پزشک مشورت کنید. زیرا ممکن است یک اختلال خواب زمینه ای داشته باشید. با این حال، مهم است به یاد داشته باشید که فلج خواب برای سلامتی خطرناک نیست.

عکس بختک در خواب

چند تا از عکس های بختک اینجا زده بشه حالت البومی (این خط توضیح رو بعد از زدن عکس پاک کنین)

منبع:webmd , fa.wikipedia